پیامدهای یک اتفاق بر صنعت داروسازی ایران/
اگر مکانیسم ماشه فعال شود
به نقل از «فن‌سالاران صنعت داروی کشور»:
✔️توصیه می‌کنیم که مقاله مهم دکتر بابک مصباحی را که در بخش «برگزیده سردبیر» در سایت فن‌سالاران درج شده است، حتما بخوانید.
بدون تعارف‌های معمول، احوال کشور “حساس” است و هشدار “اهل دانش” را باید جدی گرفت.
سردبیر
دکتر بابک مصباحی : Pharm.D,MBA
مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) یکی از ابزارهای حقوقی درج‌شده در توافق هسته‌ای ایران (برجام) است. بر اساس این سازوکار، اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت یا طرف‌های برجام ادعا کند که ایران تعهدات خود را نقض کرده است، می‌تواند روندی را فعال کند که طی آن تمامی تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ـ که پس از توافق لغو یا تعلیق شده بودند ـ به‌طور خودکار بازگردند. این مکانیزم به‌گونه‌ای طراحی شده است که عملاً امکان وتو یا جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها وجود ندارد. به همین دلیل، مکانیسم ماشه در عرصه بین‌المللی به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای اِعمال فشار بر ایران شناخته می‌شود.
پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم برای صنعت داروسازی ایران
صنعت داروسازی ایران با وجود ظرفیت بالای تولید، هنوز به واردات وابسته است؛ به‌ویژه در حوزه Active Pharmaceutical Ingredients (APIs)، مواد جانبی (excipients)، مواد اولیه شیرخشک، و تجهیزات تخصصی تولید و آزمایش. فعال‌سازی مکانیسم ماشه عملاً این صنعت را از چند مسیر تحت فشار قرار می‌دهد:
- انسداد مالی (Financial Isolation): بازگشت تحریم‌های بانکی منجر به قطع دسترسی به شبکه‌های پرداخت بین‌المللی مانند SWIFT می‌شود. در چنین شرایطی، حتی اقلامی که از نظر قانونی معاف از تحریم هستند (نظیر دارو و شیرخشک) در عمل به‌دلیل نبود کانال مالی رسمی، غیرقابل دسترس می‌شوند.
- پدیده Over-Compliance:بسیاری از بانک‌ها، شرکت‌های حمل‌ونقل و بیمه‌گران بین‌المللی به‌دلیل ترس از جریمه‌های ثانویه آمریکا از هرگونه همکاری با ایران خودداری می‌کنند. در نتیجه، حتی مسیرهای قانونی و معاف‌شده نیز مسدود می‌شود.
- اختلال زنجیره تأمین (Supply Chain Disruption): درصدی از مواد اولیه دارویی ایران وارداتی است. محدودیت در تأمین این مواد می‌تواند تولید داروهای حیاتی را متوقف یا به‌شدت کاهش دهد. به‌عنوان مثال، در دوره تحریم‌های گذشته، کمبود داروهای بیماران مبتلا به سرطان، ام‌اس و هموفیلی گزارش شد، در حالی‌که این داروها رسماً تحریم نشده بودند.
- افزایش هزینه‌ها (Cost Escalation): استفاده از مسیرهای غیرمستقیم، واسطه‌های چندلایه و حمل‌ونقل پرریسک موجب افزایش هزینه تمام‌شده تولید دارو می‌شود. این هزینه‌ها نهایتاً به بیماران منتقل شده و فشار مالی شدیدی بر خانواده‌ها و نظام سلامت وارد می‌کند.
- محدودیت در دسترسی به فناوری (Technological Decoupling):صنعت داروسازی برای توسعه نیازمند دسترسی به فناوری‌های نوین مانند بیوسیمیلارها، داروهای بیولوژیک و ژن‌تراپی است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه مانع از همکاری‌های فناورانه و سرمایه‌گذاری خارجی شده و موجب عقب‌ماندگی بیشتر ایران از روندهای جهانی می‌شود.
- تأثیر بر صادرات دارو:ایران طی سال‌های اخیر توانسته است به بازارهای منطقه‌ای مانند عراق، افغانستان و سوریه دسترسی صادرات دارویی پیدا کند. بازگشت تحریم‌ها و انسداد مالی موجب می‌شود این بازارها نیز از دست برود و ظرفیت ارزآوری صنعت دارو کاهش یابد.
نتیجه‌گیری
هرچند در ادبیات رسمی تحریم‌ها، دارو و شیرخشک ذیل humanitarian exemptions تعریف می‌شوند، اما تجربه عملی نشان داده است که بازگشت تحریم‌ها در قالب مکانیسم ماشه، به‌واسطه انسداد مالی، لجستیکی و فناورانه، به کمبود داروهای حیاتی و افزایش هزینه‌های درمان منجر می‌شود. این وضعیت نه‌تنها امنیت دارویی (drug security) کشور را تضعیف می‌کند، بلکه خطر بروز یک بحران گسترده در حوزه سلامت عمومی را نیز افزایش می‌دهد. ازاین‌رو، مکانیسم ماشه در عمل ابزاری است که می‌تواند بیشترین فشار را نه بر صنعت، بلکه بر بیماران و گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه وارد سازد.
انتهای پیام
